SARIKAMIŞ HAREKATI

Konu: SARIKAMIŞ HAREKATI Cuma Ekim 31, 2008 4:30 pm

SARIKAMIŞ HAREKATI
(22 ARALIK 1914 – 05 OCAK 1915)

Harp tarihinde felaketli bir meydan muharebesi diye geçen Sarıkamış Harekatı, kış şartlarında cereyan etmiş muhabere olarak, ayrıca sonuçları itibariyle alınması gereken önemli ve çarpıcı dersleri de ihtiva etmesi nedeniyle Türk tarihinde önemli bir örnek teşkil eder. Yavuz ve Midilli olayı ile fiilen 1.Dünya Harbine katılışımızla, 1 Kasım 1914 tarihinde itibaran Rus- Kafkas ordusu Türk hududunu taarruza başladı.Türk ve Rus orduları arasında 22 Kasım 1914’e kadar süren devre içerisinde Köprüköy ve Azap muhabereleri cereyan etmiş olup ileri geri hareketler halinde geçen bu muharebeler iki taraf için de kesin sonuçlu olmamıştır.Sarıkamış Harekatının izahına geçmeden önce; bu harekatın cereyan ettiği harekat bölgesindeki arazinin yapısı, her iki tarafın lojistik durumu ve tertibatını incelemekte fayda var.

Arazinin Genel Yapısı:
Bölgedeki en önemli mihver; kuzeyde Allahuekber Dağları ve Çakırbaba Dağı ile güneyde Aras-Karasu silsilesiyle sınırlanmış olan Erzurum –Sarıkamış- Kars mihveridir.Kış şartları da dikkate alındığında Rus kuvvetlerini kuzey yanlarını dayadığı bu bölgeden herhangi bir türk taarruzu beklenmemesine neden olan arazi kesimi ise Allahuekber Dağları ve Batıya uzantısı olan Çakıbaba Dağı’dır.Kış şartları da dikkate alındığında bu sarp arazi kesimi Rusların kuzey yanlarını emniyetli olduğu düşüncesini vermiştir.Kuzeyde çevirme harekatıyla baskın sağlanabilecek yaklaşma istikameti Erzurum-Tortum-Kale Boğazı-Oltu-Penek-Kosor boğazı-Sarıkamış mihveridir.Bu mihverin en büyük mahsuru Allahuekber Dağlarının aşılmasıdır.Diğer istikamet ise Kosa-Partonos-Çakırbaba Dağı üzerinden geçerek Bardız-Sarıkamış’a uzanan yaya piyade, yük taşıyan hayvan ve dağ topçusunun geçişine elverişli olan yoldur.Bu istikametler kış şartlarında özel eğitime ve teçhizata sahip olmayan hiçbir birliğin bir çevirme manevrasına dayanamayacağı istikametlerdir.Lojistik desteğe gelince , ordu için 88 bin ton hububat gerekliyken, elde 1250 ton hububat vardı.Dolayısıyla askerler başlangıçtan nakleden kollar ancak 6-8 günde varabiliyordu.Rus ordusu ise silah ve teçhizat bakımından daha üstün olup lojistik destek durumu iyiydi.

Tarafların Kuvveti:
Her iki tarafın muhabereden önceki tertibatı şu şekildeydi: Enver Paşa ve Genelkurmay 2. Başkanı Albay Hafız Hakkı Bey , her ne pahasına olursa olsun Ruslar’ın süratle bir darbe indirmek ve yeni bir tanenberg yaratmak düşüncesindeydi.Rus-Kafkas ordusunun zayıf ve özellikle çevirme manevralarına karşı çok hassas olduğu hakkında edinilen kanaatle, kuzeyden kuşatıcı bir manevra yapılmasına karar vermişlerdir.Plana göre 11.Kor.ve 2. Nizamiye Süvari Tümeni Düşmanı cepheden tespit edecek ,9. Kor Çatak-Pitkir hattında kötek istikametinde , 10.Kor. Oltu üzerinden Kor.K.lığına getirilen Albay Hafız Hakkı Bey’in 9.Kor’un Bardız istikametine yürümesi , müteakiben 9. ve 10. Kor.’ların Sarıkamış Selim Sarıkamış hattına ilerlemesini ve geniş bir çevirme ile Kars yolunu kesmeyi içeren teklifi ve muhaberenin cereyanı esnasındaki icraatı ile ordu en az 15 kilometre daha doğuya ve uzağa kaydırılmış ve ordu , karlı Allahuekber dağlarına harekatı icraya zorlamıştır.

Harekat Kabilyetinden Mahrumiyet,
Teçhizat ve ikmal maddelerinin noksanlığı ,
Dağ yollarının karla kaplı olması

Nedenleriyle , yapılacak harekatın neticesinin karanlık olduğu , başarısızlık halinde durumun çok kötü olacağı, kış taarruzun yapılamayacağı düşüncesini taşıdıkları için,hareket öncesinde Enver Paşa tarafından görevlerinden alınmışlardır.Enver Paşa’nın bizzat emir komuta ettiği harekat şu şekilde cereyan etmiştir.

Birinci Gün (22 Aralık 1914): 11. Kor. Cephesinde taarruz ederken, 9. Kor.Lafsor’a kadar uzanan ilk hedeflerini ele geçirdi.10.Kor. zorlukla Otlu batısı- Narman hattına ulaşabildi.
İkinci Gün (23 Aralık 1914): Düşmanın 4P.A ile yapılmış olduğu karşı taarruza karşı,11.Kor.K. tüm kuvvetini muhabereye soktu.Bu esnada 9.Kor.Çatak Piktir hattına vardı.9.Kor. birliklerine ikmalini mahalliden yapmaları ve cephaneyi idareli kullanmaları emredildi.Diğer taraftan, sahra topraklarından bazıları da aşırı soğuk ve kış şartları nedeniyle ileri götürülemiyordu.Böylece harekatın ikinci günü,ikmal ve ulaştırma güçlükleri başlamış bulunuyordu.10.Kor. çok soğuk ve karlı hava şartları altında yolsuz arazide gece ve gündüz yürüyerek insanüstü bir gayretle Oltu’yu ele geçirmeyi başardı.
Üçüncü Gün (24 Aralık 1914):11.Kor cephesinde düşman karşı taarruza devam etti.9.Kor Bardiz’e vardı.10.Kor,30 ve 31. Tümenleriyle Kosor istikametinde sıtomin tugayının peşine takılması,bir tümeniyle Bardiz’a ilerlemesi emredildi.Bu Kor’un büyük kısmı ile Kosor istikametinde geniş bir kuşatmaya girişmesi kesin sonuç yerinde üstün muharebe gücü toplanmamasına ve geç kalınmasına ve netice olarak Sarıkamış felaketine neden olmuştur.
Dördüncü Gün (25 Aralık 1914): Düşman 11.Kor cephesinde Sarıkamış’a doğru kuvvat çekmeye başladı. Çünkü 11.Kor bu kuvveti tespit edememekteydi.9.Kor ikmal ve ulaştırma zorlukları nedeniyle döküntü haline gelmekteydi Sahra toplarını dahi yollarda bırakmıştır.Enver Paşa’nın 10.Kor’unun Kosor istikametinde ilerlediğinden haberi olmadığı gibi aynı günün akşamı Kor’unun Beyköy hattında olacağı beklenmekteydi.
(Daha önceki raporlara göre) oysa 10.Kor Kosor’dan Beyköy’e inebilmek için 3 bin metre yüksekliğindeki yolsuz bir kar çölü olan Allahuekber Dağ’larını aşmakla meşguldü.9.Kor’unun tek başına Sarıkamış’a müteaddit taarruzları başarısızlıkla sonuçlandı.Büyük kayıplar verilmiş ve 9.Kor’unun mevcudu azalmıştı.
Sonunda Enver Paşa taarruzu 9. ve 10. Kor’larca müştereken yapılmasını ve bunun için de 9.Kor’unun 10.Kor’yu beklemesine karar verdi.10.Kor Allahuekber Dağ’larında erimiş durumundaydı.Taburların mevcudu 150-200 kişiye inmişti.Enver Paşa’nın 10.Kor’unun felaketli halinden haberi yoktu.29 Aralık’ta 9. Kor ve 10.Kor’larla yapılan taarruzda 3 Ocak 1915’e kadar devam etti.9.Kor’unun 450 10.Kor’unun 1500-2000 kişilik kuvveti kalmıştı.Rus karşı taarruzun başlamasıyla ordu ilk çıkış üslerine geri alınmıştır.
Sarıkamış Harekatından Alınan Dersler
1.Rus kuvvetlerinin imhası için düşünülen plan genel olarak uygun idi, ancak kuşatma kavisleri çok geniş tutulmuştu.
2.Geniş kuşatma kavisleri zaman kaybına sebep olmuş, bu ise düşmanın çekilmesine ve karşı tedbirler almasına neden olmuştur.
3.Arazi ve iklim pek dikkate alınmadığından birlikler düşmandan ziyade tabiatla savaşmışlardır.
4.Ordunun kış ve dağ teçhizatı ve eğitim yetersizliği felakete sebep olmuştur.
5.Lojistik destek harekatı desteklenmekten çok uzaktır.
6.Harekattan hemen önce komutanların değiştirilmesi hatalıdır.

Konu: Geri: SARIKAMIŞ HAREKATI Cuma Ekim 31, 2008 4:31 pm

Sarıkamış ve Civarındaki Tarihi Eserlerden Bazıları
MICINGERT KALESİ
Bu kale,Karaurgan Bucağı’na bağlı , eski Osmanlı-Rus Hududu’nda bulunan ve 1960 yılında adı İnkaya olarak değiştirilen köyün doğusunda yükselmektedir.Aşağı Pasin diye bilinen coğrafyanın merkezinde, yekpare bir kaya kütlesi üzerinde kurulan kale, dikdörtgene yakın bir plan düzeni gösterir.Mıcıngert Kalesi’nin ilkin ne zaman ve kimler tarafından inşa edildiği bilinmemektedir.Ancak kalede XII-XIII. Yüzyılın mimari ve taş süsleme özellikleri yansıtan uygulamalar görüldüğü gibi , daha önceki dönemlere ait özellikleri görmek mümkündür.
ZİVİN KALESİ
Sarıkamış’ın 35 km. kuzeybatısında, eski adı Zivin olan günümüzde ise Süngütaşı ismiyle anılan köyün doğusundan yer alan bir kaledir.Burası aynı zamanda Karaurgan Bucağı’na bağlı bir köy yerleşimi olup, hemen yanından Erzurum-Kars demiryolu geçmektedir.
Zivin Kalesi’nin de kesin tarihi bilinmemektedir.Ancak konum ve mimari açıdan Urartu kalelerinin özelliklerini üzerinde taşımaktadır.
F.V. König’in verdiği bilgilere göre Zivin’de bulunmuş ve Tiflis Müzesi’ne götürülmüş Urartular’a ait bir stel üzerinde kale ile ilgili bilgiler kayıtlıdır.
KÖROĞLU KALESİ
Karaurgan Bucağı’na bağlı Köroğlu Köyü’nün kuzeybatısında, doğal kayalık üzerine inşa edilmiş bir kaledir. Arazinin yüksek noktasına inşa edilmiş olan Kale, hemen yanındaki vadiye hakim bir konumdadır.
Mahalli söylentilere göre M.481-510 yıllarında yaşayan ve Oğuzların, ateşe tapan İranlılar’a karşı savaşları sırasında Acem Şahı ile mücadeleriyle ünlenen Köroğlu adli milli kahramandan adını alan bu kalenin de kesin inşa tarihi bilinmemektedir.Çevrede, prehistorik dönemlere uzanan bir yerleşimin izleri mevcut olmakla birlikte bunların bugün kesin tespitini yapmak mümkün değildir.Konumu ,malzemesi ve yapım tekniği ile Micingirt ve Zivin Kaleleri’ni akla getiren yapı, onlara göre daha küçük ölçülerde inşa edilmiştir.
Kartal yuvasını andıran doğal kayalığın üzerinde kaleye kuzey yönden çıkılmaktadır.Doğal kayalığın etrafı, alttan çepeçevre oyularak bir savunma hendeği meydana getirilmiştir.Kuzeydeki giriş kapısı, iki yandan burçlarla takviye edilmiştir.Güneydoğu köşedeki dikdörtgen kaideli taşıntının ana burç olduğu , burcun içerisinin de barınma amacıyla kullanıldığı anlaşılmaktadır.
KIZLAR KALESİ

Sarıkamış’ın güneydoğusundaki ormanda,Keklik deresi mevkiinde inşa edilmiş bir kale olup, doğudaki Keklik deresi’nin ,batıdan geçen dereyle birleştiği sarp ve yüksek tepe üzerinde kurulmuştur.Bu Kale’nin konum ve mimari özellikleri de Urartu kelelerini akla getirmektedir.bir iç ve bir dış kaleden oluşan yapı , kuzey-güney doğrultusunda inşa edilmiş olup , sarp ve müstahkem bir görünüm arzeder.
Kuzeydoğu yönde içkale,güneybatı ise dış kale surları yer alır.
Kale surlarının içinde düzgün kesme taş malzemeli , içten yuvarlak ve duvara gömülü, dışa düz biçimde yansıyan apsise sahip , küçük ebatlı bir Şapel yer alır.Şapel, plan ve mimari itibariyle Çıldır’daki Şeytan Kalesi’nin şapelini hatırlatır.
Kale içinde yer alan temel izlerinden bugün tamamıyla tahrip olmuş çeşitli mekanların bulunduğu anlaşılır.Dış kale surlarının çevrelediği alanda geçmiş dönemlerin izlerini yansıtan seramikler bulunmuştur ki bu durum kalenin çeşitli dönemlerde sık sık el değiştirdiğini ve birtakım ekleme ve onarımlara maruz kaldığını göstermektedir.
Bu kalede de Mıcıngert ve Zivin Kalelerinde olduğu gibi dışa düzgün kesme taş,içte moloz taş ve aralarda dolgu malzemesi ve horasan harcına benzer harcın kullanıldığı görülmektedir.

MICINGERT KÜMBETİ

Meıcınger Kalesi’nin doğu eteğinde yer alan onikigen prizmal gövdeli kümbetin, hayli tahrip olmakla birlikte kalan izlerden onikigen pramidal külahlı bir yapı olduğu anlaşılmaktadır.Kümbetin saçağını teşkil eden mukarnas sırasının hemen altında yassı kavtanlardan oluşan geometrik bir şerit gövdeyi dolanmaktadır. Türbedeki bu özellikleri , XII-XIII. Yüzyıl Anadolu kümbetlerinde bulabilmek mümkündür.Kümbet gövdesinde kullanılan iki renkli kesme taş malzeme, yöresel bir özellik olarak görülmektedir.

KATHARİNA KÖŞKÜ
Sarıkamış’ta, ilçenin kuzeybatısında, şehirden 1.5 km. kadar uzaklıkta ve orman içerisinde yer alan bir yapıdır.1877- 1878 Osmanlı-Rus Savaşının müteakiben buraları işgal eden Rus Çarı II. Nikola’nin Hanımı Katharina için yaptırılmış olan bu köşk şehir merkezinden uzağa, yüksek ve sakin bir yere inşa edilmiştir. Köşkün iki sütunlu giriş sahanlığına merdivenle ulaşılmaktadır.Giriş kapısından sonra sağda ve solda simetrik düzende ele alınmış koridorlarla, köşkün yine simetrik olarak düzenlenmiş odalarına ulaşılır.Haç planında düzenlenmiş Köşk’te haçın lollarının iki ucunda yer alan odalara; ana kapıdan geçip koridorlarla ulaşıldığı gibi ; her iki uçta simetrik olarak açılmış ikişer kapı ile de ulaşılabilmektedir. Ancak bu kapılar bugün kapalı durumdadır.Köşkün altına arazinin eğimine uygun olarak bodrum yapılmıştır.
Yapı içerisinde Ruslar zamanından kalma bir ahşap dolap ve ‘peç’ sistemi görülüyor ki, peç sistemi; bacanın duvarlar içinde dolaştırılmasıyla ısıtma sağlayan kapalı ocak sistemdir.Bu sistem başta Sarıkamış olmak üzere Kars ve Erzurum’daki Rus işgalleri sırasında yaptırılmış binaların ve diğer taş yapıların hemen hepsinde kullanılmıştır.

KAZIM KARABEKİR CAMİİ
Hükümet Konağı’nın yanında, PTT’nin tam karşısında yer alan yapı , Rus Çarı II.Nikola tarafından, 1907 yılında inşa ettirilmiştir.Günümüzde camiye çevrilmiş olan yapının, yeni adı Kazım Karabekir Camii’dir.Rusların 1917’de Sarıkamış’ı terk etmeleriyle burası önce Şark Cephesi Konutanı Kazım Karabekir Paşa tarafından ‘Şark Cephesi İbret Yeri’ adı altında tiyatro, daha sonra da sinema olarak dönüştürülmüştür.Yeni adı Kazım Karabekir Cami’dir.
Doğu-Batı doğrultusunda 3 nefli bazilikal planda inşa edilmiş olan yapının orta nefi, yan neflerden daha geniş ve yüksek tutulmuştur.Apsis, içten yuvarlak şekilli olup dışa dörtgen biçimde yansıtılmıştır.Orjinal giriş ve nartex camiye çevrilirken kapatılmış , apsis yönü de kapatılarak güneye bir mihtap, apsisin kuzeyine bir minare , bir şadırvan eklenmiş ve mihrabın karşısına da bie kapı açılmıştır.
Apsisin güneyinden sütunlu bir girişle apsis bölümüne ulaşabilmektedir.Yapı camiye çevrilirken içerisi bütün orjinalliğini kaybetmiştir.İçeriyi aydınlatan mazgal türündeki pencereler, dıştan içe doğru genişlemektedir.Düzgün kesme taş malzemeli yapıda iki renkli taş işçiliği görülür.Çok sayıda pencere ve plastrlarla oluşturulan ve kornişi meydana getiren kırık hatlar, yapıya hareketli bir görünüm kazandırmıştır.
Cephe yüzeylerinde iç içe silmelerin oluşturduğu yatay hatlar ile, düzgün kesme taşlardan oluşan dikey yarım payeler, cephe görünümüne hareket sağladıkları gibi yatayla dikey arasında da denge unsuru oluşturmuşlardır.

Sarıkamış’ın Tabii Güzellikleri, Yeryüzü Şekilleri ve Jeolojik Yapısı
Doğu Anadolu Bölgesi’nin Serhat İli Kars’ın şirin ilçesi Sarıkamış, Tarihi, Kültürü, Sosyal Yapısı, Coğrafi Konumu, İklimi, Ormanları ve bitki örtüsü ilke birçok mucizevi nitelikleri, içerisinde barındırmaktadır.
Sarıkamış, Kafkaslardan ve İran’dan Anadolu’ya geçiş yolları üzerinde bulunduğundan, tarih boyunca çeşitli kavimlerin geçiş bölgesi olmuştur.Bu nedenle tarihsel ve arkeolojik mevkiler oldukça çeşitli ve zengindir.
Yörede Köroğlu , Bardız Zivin ,Kızlar ,Verişan, Mıcıngert Kaleleri , Yedi kilise,Küp Kilise, Oğuz Mezarları, Sanamer, Hünkar Düzü gibi tarikat konaklama yerleri, taşlı Güney Köyü kaya mağaraları ve yine Urartulara ait Sarıkamış Yazılı Kayaları
İlçe Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars bölümünde Kars iline bağlıdır.Doğuda Kağızman (Kars), Güneyde Eleşkirt (Ağrı), Güney Batıda Horosan (Erzurum) , Kuzey Batıda Şenkaya (Erzurum), Kuzeyde Selim (Kars) ile çevrilidir.
Yüz ölçümü 1751 km2 ‘dir.40 18 dakika Kuzey enlemleri , 42 31 dakika Doğu boylamları arasında yer alır.Deniz seviyesinden yüksekliği 2225 metredir.
Sarıkamış ilçesinde yazları karasal, kışları sert ve soğuk bir iklim hakimdir.Yaz ayları genellikle kurak,ilkbahar ve sonbahar aylarında ise bol yağış görülmektedir.İlçe merkezine bağlı Karakurt ve Karaurgan bucaklarında ilkbahar 1 ay erken kış ise 1 ay geç gelmektedir.Bu durum hasat , harman ve mera besiciliğinde önem kazanmaktadır.
İlçe ulaşımı Erzurum Kars yolu ve demiryolu üzerinde olması avantajı ile karayolundan ve demiryolundan sağlanmaktadır. Ayrıca Erzurum ve Kars Havalimanlarından faydalanılarak dolaylı yönden Hava yolları ile de ulaşım mümkündür. Köylere ise genellikle şose ve stabilize yollarla ulaşım sağlanmaktadır.
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
Yeryüzü şekilleri bakımından genellikle dağlık ve engebeli olup , dağlık kısımları ormanlarla kaplıdır.Saha kabaca plato görünümde ve üzerinde dağ sıraları ve yüksekliği 2600 metreyi bulan tepeler yer almıştır.Kuzeyinde Kumru Dağı 2487 metre, Batıda Çember 2605 metre ,Güneyinde Suphan Dağı 2909 metre,Güneydoğusunda Balıklı dağı 2885 metre ,Bu blokun çevre engebeleridir.
JEOLOJİK YAPI
İlçe toprakları üçüncü zamanda meydana gelen yer hareketlerinden özelliğini almıştır.
Kimyasal ve fiziksel ayrışımları oldukça geç olan andezit ve bazaltlar üzerinde genellikle kirli bünyede kahverengi orman toprakları ile yarı olgun kahverengi orman toprakları oluşturmuştur.kirli toprakların gözeneklik geçirgenlik oranı çok düşük olmasına karşılık , su tutma kapasitesi oldukça yüksektir.Topraklarında kireç yoktur.

» SARIKAMIŞ
» SARIKAMIS
» Sarikamis Hakkinda
» Sarıkamış Şehitleri
» SARIKAMIS DESTANI